Digitale bestanddelen

Digitale bestanddelen (intro)

De complexe aard van digitale kunstwerken zorgt ervoor dat de risico’s waarmee de apparatuur je confronteert gevarieerd en talrijk zijn. Deze risico’s kunnen verdeeld worden in twee algemene categorieën: Defect – de componenten werken niet meer – en in onbruik raken: de componenten zijn niet meer voorhanden, of zijn niet meer compatibel met huidige of nieuwere software, besturingssystemen, etc.. Deze risico’s beïnvloeden de verschillende bestanddelen van computergebaseerde kunst op verscheidene manieren.

Defect

Opslagmedia

Voor elk digitaal object, zij het databank of kunstwerk, vormt het defect raken van de drager (door slecht gebruik of slijtage) een bijzondere zorg. Wanneer digitale dragers het laten afweten, doen ze dat vaak – in tegenstelling tot videotape en film – zonder zichtbare tekenen van verandering, en is de schade onvermijdelijk totaal. Een film kan beschadigd zijn en nog steeds vertoond worden, een videotape kan een deel van zijn signaal verliezen terwijl een (groot) deel toch nog gered kan worden: bij digitale media is het vaak een zaak van alles of niets. Een groot deel van dit risico kan echter vermeden worden door voorzichtige omgang en opslag.

Hou rekening met deze basisvereisten:
- Het eerste wat je doet om het risico op het defect raken van media te vermijden, is correct omgaan met het materiaal, en dit onder correcte opslagomstandigheden. (Zie de best practices secties van deze website voor een gedetailleerde toelichting over de correcte omgang met dragers, ideale opslagtemperatuur, etc.)
- Omdat digitale informatie gekopieerd kan worden zonder generatieverlies, is spreiding (het maken van verschillende kopieën, idealiter bewaard op verschillende locaties) uiterst belangrijk om een lange levensduur van een digitaal werk te verzekeren. Indien één kopie het laat afweten, omwille van welke reden dan ook, kan de back-up gebruikt worden voor preserveringsdoeleinden.
- Magnetische dragers zoals floppydisks kunnen beschadigd worden door vuil, water, of blootstelling aan magnetische velden.
- Cd-roms en dvd’s kunnen kapotgaan door krassen, of kunnen delamineren ten gevolge van hitte.

Hardware en weergaveapparatuur

Gezien de weergaveapparatuur het meest zichtbare deel is van een computergebaseerd kunstwerk – vaak het enige zichtbare deel – kan een defect aan de apparatuur catastrofale gevolgen hebben. Voorzichtige planning kan helpen om deze catastrofe te vermijden. Een goed middel is het gebruik van een vragenlijst voor de kunstenaar, om zo een inzicht te krijgen in het soort aanvaardbare handelingen die je in het geval van defect apparatuur kan ondernemen.

Belangrijke vragen zijn hierbij onder andere:
- Maakt de weergaveapparatuur integraal deel uit van het werk, of is het slechts een middel waardoor het werk zichtbaar gemaakt wordt?
- Waar kan je, indien de originele weergaveapparatuur defect raakt, terecht voor gelijkaardige apparatuur om de originele te vervangen?
- Welke kwaliteiten van de weergaveapparatuur zijn van groot belang voor het werk: aspect ratio, grootte, resolutie,…?
- Hoe worden deze kwaliteiten gedocumenteerd: geschreven documentatie, screen shots, installatiefoto’s?
- Hoeveel variatie op deze eigenschappen is aanvaardbaar wanneer het materiaal het laat afweten?

In onbruik raken

Tijdens de voorbije eeuw kwamen verscheidene speelfilmformaten op de markt, waarvan vele snel obsoleet werden. Analoge videokunstwerken werden ook gemaakt met behulp van talloze, nu in onbruik geraakte, formaten. Toch verdwijnen deze problemen in het niets in vergelijking met het duizelingwekkende aantal platformen, software, bestandsformaten en opslagmedia die gebruikt worden bij de creatie van computergebaseerde kunst. Elke bestanddeel van een digitaal kunstwerk is onderhevig aan ernstige risico’s op in onbruik raken – risico’s die het werk bijna onmiddellijk na zijn creatie kunnen bedreigen.

Besturingssystemen

Zoals elke gebruiker van een pc weet, kunnen de verschillende besturingssystemen – het onderliggende programma dat de functies en interactie van hardware, bestanden en software stuurt – problemen veroorzaken, zelfs voor recent gecreëerde data. Met de tijd vermenigvuldigen deze problemen zich alleen maar. Telkens een nieuwe versie van een besturingssysteem op de markt komt, kan ze ervoor zorgen dat eerdere versies in onbruik raken. Vijf jaar oude software zal misschien niet kunnen draaien op een nieuw besturingssysteem; een ouder besturingssysteem kan mogelijk niet bruikbaar zijn op een nieuwe computer.

Om deze reden is het noodzakelijk de werking van een digitaal kunstwerk regelmatig te controleren, inclusief het testen van zijn compatibiliteit met nieuwere besturingssystemen.

Software

Net zoals bij besturingssystemen veroorzaken frequente updates van software conserveringsproblemen. Bestanden die gemaakt zijn met een eerdere versie van een programma zullen zich vaak verschillend gedragen – of helemaal niet meer werken. Het voortdurend controleren of een werk goed functioneert is hier eveneens noodzakelijk.
Waar mogelijk zouden gedetailleerde gegevens van softwareversies, zoals die gebruikt werden in de creatie en weergave van een werk, moeten bijgehouden worden. Hetzelfde geldt voor de relevante cd-roms of schijven, handleidingen, etc.

Een bijkomend probleem gerelateerd aan het in onbruik raken is de kwestie van propriëtaire versus open-source- software. Veel computergebaseerde kunst werd gemaakt met propriëtaire software. De ontwikkeling van programma’s zoals Flash, QuickTime of Director staat onder controle van ondernemingen met weinig interesse voor langetermijnbewaring. Het aanpassen van deze software voor preserveringsdoeleinden is niet altijd mogelijk, en in sommige gevallen zou het auteurswetten kunnen schenden.

Steeds meer kunstenaars beginnen echter open-source software te gebruiken, wat een veel grotere bewegingsvrijheid toelaat op het vlak van aanpassingen. Met het oog op de preservering van computergebaseerde kunst, bevelen veel experts dan ook sterk het gebruik van open-source software aan.

Opslagmedia

Het in onbruik raken van opslagmedia is in het bijzonder een probleem voor magnetische dragers. Bovenop de blootstelling aan risico’s van fysieke achteruitgang kunnen oude opslagmedia zoals floppydisks, Bernoulli-disks, etc. problematisch worden wanneer de nodige drives zeldzaam worden en het moeilijk wordt om toegang te krijgen tot de opgeslagen gegevens. Een ander probleem is dat de software, nodig om deze drives te besturen, vaak niet compatibel is met meer recente besturingssystemen.